Stosunkowo niedawno, bowiem u schyłku 2015 roku wprowadzono w polskim prawie spadkowym innowacyjne zmiany, wskutek których powszechnym trybem dziedziczenia stało się tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, uregulowane przez ustawodawcę w art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego.
Uprawnieniem każdego spadkodawcy jest przyjęcie lub odrzucenie spadku po zmarłym bliskim, co obwarowano w przepisach Kodeksu cywilnego sześciomiesięcznym terminem zawitym biegnącym od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o powołaniu go – w drodze ustawy lub testamentu – do spadkobrania, co z reguły jest tożsame z powzięciem informacji o śmierci spadkodawcy. W tym czasie spadkobierca może: podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadu (przed notariuszem lub właściwym sądem) albo.. pozostać zupełnie biernym. Niepodjęcie żadnych działań przez spadkobiercę przed upływem sześciomiesięcznego terminu wywoła skutki tożsame z nabyciem spadku (bez możliwości odrzucenia go). Innowacyjność zmian wprowadzonych pod koniec 2015 roku polega jednak na tym, że w sytuacji zachowania bierności przez dziedzica poniesienie on odpowiedzialność za długi spadkodawcy jedynie do wartości spadku ustalonej w wykazie inwentarza (obejmującego rzetelnie wskazane notariuszowi lub samodzielnie – poprzez uzupełnienie odpowiedniego formularza – składniki masy spadkowej, w tym także długi) albo w spisie inwentarza stanu czynnego spadku (sporządzanego przez komornika na podstawie postanowienia wydanego przez sąd i stanowiącego kosztowne rozwiązanie).
Przed zmianami wprowadzonymi w październiku 2015 roku przepisy Kodeksu cywilnego wyrażały zasadę tak zwanego prostego przyjęcia spadku w sytuacji zachowania bierności przez spadkobiercę, oznaczającego w praktyce całkowitą odpowiedzialność spadkobiercy za długi zmarłego – bez żadnych ograniczeń.
Czy takie rozwiązanie kwestii bierności spadkobiercy powoduje jedynie pozytywne konsekwencje? Z punktu widzenia uprawnionego do dziedziczenia – jak najbardziej, ponieważ konstrukcja wprowadzona do polskiego systemu prawnego po nowelizacji zapobiega negatywnym skutkom w sytuacji spadkobiercy spowodowanym nieznajomością prawa. Codzienność wskazywała bowiem niejednokrotnie na to, że potencjalni spadkobiercy zakładali, iż zachowanie bierności po śmierci bliskiej osoby nie przysporzy im, oprócz korzyści, żadnych obowiązków i dolegliwości. Negatywnym aspektem wprowadzenia opisanych zmian jest jednak znaczne pogorszenie sytuacji wierzycieli spadkodawcy, którzy częstokroć nie zyskają pełnego zaspokojenia swoich roszczeń.
Wprowadzenie reguły dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza stanowi niewątpliwie wyjście ustawodawcy naprzeciw praktyce i zwyczajowemu przekonaniu, że z mocy prawa nie można odziedziczyć długów. Takie rozwiązanie powoduje, że spadkobierca nieświadomy upływu sześciomiesięcznego terminu i przysługujących mu uprawnień w zakresie odrzucenia spadku, w którym mogą przeważać pasywa, co prawda często niewiele zyska, ale także na tym nie straci.
Tytułem podsumowania należy jeszcze dodać, że opisane zmiany znajdują zastosowanie do spadków otwartych po 18 października 2015 roku. Analizując zagadnienia dziedziczenia w sytuacji, w której śmierć spadkodawcy nastąpiła przed tą datą, należy odnieść się do przepisów obowiązujących przed wprowadzeniem nowelizacji.
Sara Kmieciak
Asystent radcy prawnego
