Programy lojalnościowe obecnie stanowią jedną z najbardziej popularnych form działalności marketingowej. Skierowane są do najczęściej do klientów przedsiębiorców świadczących usługi lub sprzedających towary. W każdym jednak przypadku przepisy prawa są bardzo lakoniczne jeśli chodzi o takie akcje marketingowe. Nie ulega zatem wątpliwości, że warto sporządzić regulamin, porządkujący podstawowe kwestie dotyczące czasu trwania programu, możliwości wprowadzania w nim zmian czy też zasad przyznawania nagród, rozpatrywania reklamacji oraz możliwości wykluczenia z programu uczestnika nieprzestrzegającego określonych przez organizatora zasad.
W związku z pojawieniem akcji promocyjnych tego typu, zarówno w obrocie konwencjonalnych jak i elektronicznym, należy odpowiedzieć na pytanie, czy regulaminy programów lojalnościowych stanowią wzorce umowne w rozumieniu art. 384 § 1 Kodeksu cywilnego, które to podlegają kontroli w zakresie występowania w ich treści klauzul abuzywnych. Zagadnienie to stało się bowiem przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który z dnia 20 stycznia 2011 r. (I CSK 218/10) wydał precedensowe orzeczenie wskazujące wyraźnie, że regulaminy programów lojalnościowych stanowią wzorce umowne. Jest tak z uwagi na to, że konsument najczęściej przystępuje do danego programu lojalnościowego bez żadnej aktywności po stronie sprzedawcy lub świadczącego usługi. W związku z tym, że przedsiębiorca nie ma kontroli nad tym, kto zdecyduje się przystąpić do programu, a konsument nie może w żaden sposób wpłynąć na treści obowiązującego regulaminu, konieczna jest kontrola poszczególnych jego postanowień ze względu na to, że mogą one naruszać interesy konsumentów.
Wydany wyrok oznacza w praktyce, że obecnie wszelkie postanowienia regulaminów podlegają zarówno konkretnej, jak i abstrakcyjnej kontroli sadowej, pod kątem ochrony praw konsumentów. Jeżeli chodzi o kontrolę indywidualną, polega ona na kwestionowaniu przed sądem obowiązywania konkretnego zapisu regulaminu. Jest to kontrola dokonywana w każdym postępowaniu sądowym, w którym strona powołuje się na zamieszczenie w treści umowy, niedozwolonych postanowień umownych, wytaczając powództwo lub podnosząc zarzut w sprawie, w której jest pozwaną. Natomiast kontrola abstrakcyjna polega na badaniu treści postanowień wzorca umowy, w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i jest dokonywana niezależnie od tego, czy między stronami doszło do zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca umowy. Kontrola ta jest dokonywana w odrębnym postępowaniu toczącym się przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Konsekwencją dokonania kontroli abstrakcyjnej jest wyeliminowanie z obrotu postanowień wzorca umowy, które zostają uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, a przedsiębiorca je stosujący zostaje obciążony kosztami procesu. Jednocześnie należy wskazać, że sam fakt zaprzestania stosowania danego wzorca po rozpoczęciu postępowania nie wpływa na możliwość wydania wyroku i nie zwalnia przedsiębiorcy z odpowiedzialności.
Przywołane orzeczenie Sądu Najwyższego powoduje wiele zmian w funkcjonowaniu programów lojalnościowych. Regulaminy tego typu akcji promocyjnych charakteryzowały się zwykle dużą dowolnością w ich prowadzeniu. Z dużą częstotliwością pojawiały się w ich treści zapisy o możliwości zmiany katalogu dostępnych nagród, nieokreślonym czasie trwania programu i możliwości jego zakończenia w każdym dogodnym dla przedsiębiorcy czasie. Z tego względu objęcie kontrolą regulaminów programów lojalnościowych może sprawiać wiele problemów po stronie przedsiębiorców. Obecnie konieczne jest wskazanie w treści regulaminu dodatkowych kwestii dotyczących np. takiego zakończenia obowiązywania programu, który będzie pozwalał na wymianę punktów zebranych przez konsumenta na nagrody lub skorzystanie ze zniżki lub darmowego świadczenia, w taki sposób, aby postanowienia te nie naruszały przysługujących konsumentowi praw. Także wszelkie zmiany regulaminu w trakcie trwania programu powinny przewidywać, iż konsument ma prawo żądania wykonania przez sprzedawcę postanowień regulaminu, jakie obowiązywały w chwili, gdy stał się on jego uczestnikiem.
Joanna Spychała
Specjalista ds. prawnych
